(S)preken over Israël

Niet eerder is Israël in de levens van u en mij zo’n gepolariseerd gespreks­onderwerp geweest. Ik voel de polarisatie vooral op mijn social media. Door mijn werk bij Nes Ammim heb ik contacten bij zowel uitgesproken voorstanders van Israël als ook bij organisaties die zich kritisch tot Israël verhouden. Om mij hier tussen te verhouden, met de ervaringen die ik uit Israël meeneem, vind ik ronduit ingewikkeld. Op het nieuws sijpelt de polarisatie ook regelmatig door. Ik merk om mij heen dat de meeste mensen het onderwerp echter wat mijden. De polarisatie is een goede lakmoesproef voor hoe we met hete hangijzers omgaan in de kerk. Kunnen we blijven (s)preken over ingewikkelde dingen in een diverse gemeenschap als de kerk? En hoe dan? Zes adviezen.

1: Blijf niet hangen in freeze, flight, fight

We hebben een natuurlijke freeze, flight, fight houding als het om lastige onderwerpen gaat. Freeze zou dan betekenen: we doen net alsof het probleem er niet is en doen zoals altijd. Flight: je geeft niet langer bepaalde Psalmen op en leest geen teksten meer waar Israël aan de orde komt. Of fight: je gaat een standpunt verdedigen, de confrontatie aan en zoekt de teksten er juist op uit.

Maar ook in spannende onderwerpen is het lavend als de kerk een plek is waar je dingen naast elkaar kunt zetten en de predikant mensen als een gids aan de hand neemt langs de verschillende standpunten. Niet opper­vlakkig, maar vanuit het besef dat we als mens een beperkte blik hebben en een beperkt kennen. Zo komen we tot de eer aan God, die alles overziet en in Zijn handen heeft. Als spreker heb je daarin allerlei mogelijkheden om nuance aan te brengen, vragen op te werpen en verbinding te zoeken met je hoorder.

2: Ken je hoorder

Wie zijn die hoorders? Is het een kerkelijke gemeente, divers, maar gepokt en gemazeld in het horen van de naam Israël? Ook daarin zal een heel spectrum zijn van mensen die onvoorwaardelijk achter Israël staan, tot mensen die schoon genoeg hebben van alles wat met Israël te maken heeft. Je hebt in de gemeente echter wel een gemeenschappelijke basis, die je met mensen van buiten de gemeente niet hebt.

In een gewoon gesprek heb je meer ruimte om te peilen waar de hoorder staat dan als je een preek houdt, met 1 hoorder is het eenvoudiger dan bij 100. Toch is het belangrijk om je oor te luister te leggen bij hoe het binnenkomt. Ook vanaf een preekstoel zijn daar mogelijkheden voor. Zoek het gesprek onder de kansel. Of stel vragen vanaf de kansel.

3: Blijf authentiek

Het is een kracht om je kwetsbaarheid te tonen in dit grote wereld­gebeuren. Onderken wat het met je doet, maar praat niet met iedereen mee. Blijf bij de tekst van de Bijbel en bij je geloof.

Als dit schuurt bij anderen, kan het een mogelijkheid zijn om uitleg te geven. Als dit verzet oproept, onderga het. We moeten niet angstig zijn om te lijden om Christus’ wil. Als het dienen van de God van Israël niet populair is, dan betekent het nog niet dat we daarvoor terug moeten schrikken.

4: Onderken de zonde

De Bijbel is geen boek waarin Israël als een trouw volk wordt afgeschilderd. Juist in de Bijbel zelf zijn allerlei aanknopingspunten te vinden om met de actualiteit om te gaan. De rauwe werkelijkheid van nu is vaak ook de rauwe werkelijkheid van de Bijbelse tijd. God is daarin degene die trouw is voor zondige mensen.

Wellicht is de terughoudendheid die we kunnen voelen om over Israël te spreken, ook wel een signaal dat we aan iets raken wat dichtbij ons menselijke bestaan komt. Misschien is die terughoudendheid wel zo diep dat we niet zo graag over de God van Israël spreken, omdat we een Bijbelse bril afgedaan hebben en een roze bril op hebben gedaan.

Dan heeft ons geloof wel een realiteitscheck nodig door middel van de actualiteit. En komen we erachter hoe de verhoudingen ook alweer liggen tussen God en mensen. Wij staan als feilbare mensen tegenover een onfeilbare God, die toch met ons verder wil. Als we dat van Israël niet kunnen accepteren, dan komt dat als een boemerang terug op de kerk.

Dat is geen boodschap waar we ons voor hoeven te schamen, maar waarin het Evangelie juist des te sterker naar voren komt. Als mensen lopen we nu eenmaal liever om het water heen en houden we onze voeten droog. Maar in het geloof moet je dwars door het water heen, anders kun je nooit aan de overkant komen.

5: Trek Bijbelse lijnen

Er zijn mensen die zich nu verliezen in eschatologische vergezichten - profetieën die mooi zijn of je doen huiveren - of tenenkrommende verbanden leggen tussen bepaalde uit hun verband gehaalde teksten en de actualiteit.

Bevraag je eigen geloof, verdiep je in de plek van Israël in Gods plan, en blijf bovenal dichtbij wat de Geest ons aanreikt in de Bijbel. Hoe verhoudt wat je zegt zich met de rode draad van de Bijbel? Daarin kan je Israël er niet uitsnijden.

Tegelijk kun je ook onmogelijk warm lopen voor oorlog en verderf. Je kunt vol verlangen uitkijken naar de dag dat Jezus terugkomt en als Vrede­vorst Zijn sjalom werkelijkheid zal laten worden, maar we mogen ons ook niet onttrekken aan de opdracht om hier en nu al vredestichters te zijn en in Zijn voetspoor te gaan. Vereenvoudiging van die boodschap, of simpelweg losse teksten strooien die daar niet mee stroken, moeten we niet doen.

6: Huil met hen die huilen

Jona werd bestraft omdat hij zich meer zorgen maakte om een plant dan om de inwoners van Ninevé. Bad Abraham ook niet voor de mensen van Sodom? Ik snap dat voor veel mensen de oorlog gevoelsmatig verder weg is dan voor mij, omdat ik er gewoond heb. Maar ik merk dat veel aandacht naar discussies gaat, maar dat er weinig met compassie gebeden wordt. Welke weg wijst Christus ons? Zegt Paulus ons in zijn voetspoor niet huil met de huilenden (Rom. 12:15)?

Hebben we niet juist een ontzettend sterk getuigenis als we vol compassie bidden voor de gijzelaars, voor de mensen die slachtoffer worden, voor vrede voor Jeruzalem, het Joodse volk en de broedervolken daaromheen? Niet te vergeten onze christelijke broeders en zusters? En zelfs voor onze vijanden? Laat je hart niet verharden, en zie Gods schepselen die Zijn redding nodig hebben, dichtbij en ver weg.

(drs. C.M. Baan is hervormd predikant, tot oktober 2023 werkzaam in Nes Ammim)