Christendom en antisemitisme
In Elburg was onlangs een expositie over ‘Christendom en antisemitisme’. Dr. Bart Wallet schreef hierbij een boek met dezelfde titel. De ondertitel luidt: ‘tweeduizend jaar confrontatie’. Het geeft een beeld van de gecompliceerde relatie tussen christendom en jodendom.
Wallet tekent in Christendom en antisemitisme de ontwikkeling van de benadering die Joden ondervonden van de kant van het christendom en van de daardoor gestempelde samenleving vanaf de oude kerk tot de tijd van het hedendaagse antisemitisme.
Historische ontwikkeling
Al vroeg is er toenemende vervreemding tussen christendom en jodendom. Ernstiger wordt de confrontatie wanneer het christendom de godsdienst van de meerderheid wordt en uiteindelijk zelfs staatsgodsdienst. Dan is er steeds minder ruimte voor het jodendom, dat dan geconfronteerd wordt met een samenleving die door het christendom wordt beheerst en die het jodendom negatief behandelt.
Verschillende leiders in de oude kerk gingen uit religieuze motieven over tot het fel bekritiseren van de Joden. Er komt daarna in de volgende eeuwen een duistere ontwikkeling waardoor het Joodse volk ook in sociaal opzicht steeds pijnlijker wordt getroffen. Joden worden overladen met laster, negatieve kwalificaties en verdachtmakingen. Ze worden lastig gevallen, buitengesloten, vervolgd of zelfs vermoord.
Eeuwenlang blijft dit doorgaan tot de Verlichting een omkeer brengt, waardoor Joden een gelijkwaardig bestaansrecht krijgen onder Europese burgers. Maar in de daarop volgende tijd steekt weer een andere vorm van Jodenhaat de kop op in het politiek en racistisch gekleurde antisemitisme, deels aanknopend bij oude sentimenten, deels gevuld met nieuwe.
Aandeel van christenen
Het boek tekent een duistere eeuwenlange geschiedenis van Jodenhaat, maar het kijkt vooral naar het aandeel van kerk en christendom hierin.
Het religieus gekleurde ‘anti-judaïsme’ van de begintijd kunnen we dan niet zomaar gelijk stellen aan het politieke en racistische antisemitisme van de recente tijd. In onze laatste eeuwen voegden zich namelijk bij de afkeer tegen de Joden ook andere duistere sentimenten, die vaak zelfs tegen het christelijk geloof ingingen. Dit boek toont echter tegelijk wel dat het religieuze ‘anti-judaïsme’ van de oude kerk meegewerkt heeft om het klimaat te scheppen voor de lange, zwarte geschiedenis, die zou uitmonden in de Holocaust.
In de kerk was er eeuwenlang een grillige, soms wisselende relatie met het Jodendom met vooral een sterk negatieve houding tegenover dit volk. Weliswaar was er een kleine onderstroom van christenen die positiever stonden tegenover het Joodse volk en daarom de verguizing van Joden bestreden, maar in de bovenstroom was er toch steeds afkeer en vaak harde afwijzing. Daardoor draagt ook de kerk schuld in haar betrokkenheid bij het inktzwarte proces.
Wat doet dit boek?
Het boek roept veel op. Allereerst: Hoe heeft dit dramatische proces kunnen plaatsvinden in ons werelddeel dat gestempeld was door het christendom?
Vervolgens is een klemmende vraag wat het Joodse volk in de confrontatie met het christendom heeft kunnen zien van de echte Jezus. Zoals het Joodse volk Jezus leerde kennen in deze confrontatie zal het vaak een voor hen onherkenbare Jezus geweest zijn, die dikwijls verborgen bleef achter verdachtmakingen, laster en geweld tegen Joden.
Roeping
Deze constatering leidt tot besef van grote schuld en stimuleert ons ook om de roeping te zien om aan het Joodse volk wel het herkenbare, echte gezicht te tonen van Jezus en van zijn reddend werk. Het wordt door dit boek duidelijk dat dit alleen kan met grote bescheidenheid. God de HERE geve ons wijsheid en Zijn hulp om thans het goede beeld van Jezus te kunnen tonen.
We zijn Bart Wallet dankbaar voor wat zijn boek ons leert over onze geschiedenis. Het is confronterende, maar tegelijk ook onmisbare lectuur voor wie nadenkt over onze relatie met het jodendom.
N.a.v. Christendom en antisemitisme. Tweeduizend jaar confrontatie
Uitgeverij Boekencentrum-Museum Sjoel Elburg, Utrecht 2017, 126 blz., € 12,99
drs. Wim de Groot
Verbonden jrg. 62 nr. 2 (mei 2018)
www.kerkenisrael.nl/verbonden