De Messias leren

Vraag aan een wat oudere catechisant om de Bijbelse boodschap samen te vatten in een aantal kernwoorden en je zult vermoedelijk de volgende trits voorbij horen komen: schepping – zondeval – verlossing door Jezus Christus – vernieuwing door Zijn Geest – wederkomst. Het is met deze bril dat wij doorgaans onze Bijbel lezen.

Maar waar is Israël in dat verhaal? De geschiedenis vanaf Abraham is in deze visie verworden tot niet meer dan een intermezzo. Mogelijk zelfs een ‘Geschichte des Scheiterns’ (Bultmann): een geschiedenis die de mislukking laat zien van de mense­lijke poging God in volkomenheid te dienen en lief te hebben. Maar wat blijft er dan over van de eigenheid van het Oude Testament?

Heiden

Ds. Edjan Westerman, sinds 2015 emerituspredikant in de PKN, doet in zijn boek De Messias leren. Israël en de volken – Gods weg nieuw leren lezen een moedige poging om de Bijbel anders te lezen. Zó anders, dat de eigen plek van het Joodse volk en de geschiedenis die God met haar gaat behouden blijft. Dit is voor hem van groot belang, aangezien het verhaalschema dat eeuwenlang gebruikt is in de christelijke kerk een voor Israël levens­gevaarlijk schema is gebleken. Dat blijkt uit de vervolging van Joden door christenen, die in diezelfde eeuwen heeft plaatsgevonden.

Dat dit boek daarbij het resultaat is van een persoonlijke zoektocht wordt op voorhand al duidelijk. In het woord vooraf schrijft hij dat hij een goj is: een heiden. En als goj heeft hij de God van Israël leren kennen.

Die tweedeling wil hij laten staan en voluit honoreren dat het de Schriften van Israël zijn, die in onze Bijbel staan. De kerk doet er goed aan die Schriften opnieuw te leren lezen.

Canoniek

Het resultaat is een dik maar toch goed lezend boek, waarin Westerman de lezer meeneemt de hele Bijbelse geschiedenis door. Daarbij zijn er telkens weer ver­rassende inzichten. Zo was het voor mij verrassend te lezen hoe de geschiedenis van de schepping in Genesis 1 en 2 vraagt om nadere uitleg. Wie is de God die hier schept? En wat is het ‘zegenen’, dat in deze hoofdstukken telkens weer terugkomt? Leven naar Gods bedoeling, zo laat Westerman zien, vraagt om nadere onderwijzing. Onderwijzing die in de Tora te vinden is. Die onderwijzing is overigens van tweeërlei aard. Ze is gericht op het ontvangen van de zegen van God, maar ook op het helen van de breuk tussen de Schepper en de schepselen.

Spannend

Spannend wordt het uiteraard, wanneer het Nieuwe Testament open gaat. Ook deze Schriften leest Westerman als Schriften van en voor Israël. Jezus is gekomen als de Messias van Israël. Tegelijk wil deze Messias ook de Heer van de volken zijn.

Hier zijn wel wat vragen te stellen bij de wijze waarop Westerman omgaat met de Bijbelteksten. Is het niet van meet af aan Gods bedoeling geweest om zijn heil te doen komen voor heel Zijn schepping en voor alle volkeren? Anders gesteld: betrekt Westerman zijn lezing van de Bijbel niet van meet af aan te zeer op het Joodse volk? In Genesis 12 zijn immers de volkeren al in het oog. En evenzo is dat het geval bij de profeten.

Jezus als Zoon van God

Een andere vraag is die naar uniciteit van Jezus als de Zoon van God. Ontkomt Westerman er wel aan om Jezus exclusief te zien als de uit Israël geboren Verlosser? Het moet gezegd: hij doet zijn best om aan te tonen dat Jezus de Immanuël is: God met ons. Toch overtuigt de uitwerking daarvan mij niet. Het lijkt erop alsof Wester­man de Joodse Jezus christo­logisch zo hoog mogelijk plaatst. Maar daarmee is deze nog niet Gods eeuwige Zoon, die de hemelse heerlijkheid verliet om vlees te worden.

Waardering

Toch verdient dit boek veel waardering. Allereerst vanwege het enorme werk dat er­aan ten grondslag ligt. Anderzijds ook voor de moed om de Bijbel buiten je eigen denkkaders en vooronderstellingen te lezen. En ook zeker vanwege de leesbaarheid van het geheel. Je hoeft geen theoloog te zijn, om van dit boek te kunnen genieten. Een ervaren bijbellezer zal er al veel van mee kunnen maken. Daarbij geeft dit boek je een nieuwe fijngevoeligheid voor de betekenis van Israël als het volk van God en je eigen plek als goj.