הַבְדָּלָה

Havdalá (sjabbat-uitgang)


Havdala betekent letterlijk ‘scheiding’. Met havdala wordt bedoeld het scheiding maken tussen bijzondere dagen en de gewone, en het afscheid nemen van een sjabbat of jom tov (feestdag). Als het einde daarvan is gekomen (op het tijdstip dat er drie sterren te zien [zouden] zijn) is er nog een bijzonder moment, van dankbaarheid en weemoed, van verwachting en verlangen.


Daarbij spelen wijn en licht een belangrijke rol - zoals ook bij het begin van de sjabbat - en daarnaast ook de geur van kruiden.


Een beker wordt gevuld met wijn, zo vol, dat de wijn over de rand stroomt - als een teken van geluk (Ps. 23:5) en als wens voor de komende dagen. Daarbij zegt de leider o. a.: ‘De beker des heils hef ik op, en de naam van de Eeuwige roep ik aan’ (Ps. 116:13).


Dan neemt hij de bessamiem- of specerij-bus (een ‘reukdoos’ met geurige kruiden) en snuift de geur op, en laat hem rondgaan, opdat ieder nog eens de heerlijke lucht opsnuift, die symbool is voor de heerlijke geur van de sjabbat. De sjabbat, zo zegt men, geeft een ‘extra ziel’ (nesjama jetera), de ‘sabbatgeest’. Voordat die wordt ‘uitgeblazen’ nog even het aroma van de sjabbat...


Er worden kaarsen aangestoken. Minstens twee - of één speciale kaars, die is gevlochten uit een aantal dunne kaarsen. De eerste daad van de nieuwe week is - net als in de scheppings­week - het licht-maken. De Schepper van het licht wordt geprezen:

Gezegend Gij, Eeuwige onze God, Koning der wereld,
die de lichtgevende vlammen van het vuur hebt geschapen.

Het aangestoken licht wordt gebruikt: men bekijkt de handen of nagels.


Dan wordt de wijnbeker weer in de rechterhand genomen, met de woorden:

Gezegend Gij, Eeuwige onze God, Koning der wereld,
die scheiding maakt tussen heilig en ongewijd,
tussen licht en duisternis,
tussen Israël en de volkeren,
tussen de zevende dag en de zes werkdagen.


De leider drinkt nu iets van de wijn en dooft dan de kaars in de wijn, die over de rand van de beker, op het bord of blad eronder, was gevloeid. Dan is havdala gemaakt.


Vaak worden er nog liederen gezongen, zoals:

Elia de profeet, Elia de Tisbiet,
Elia de Gileadiet, kom snel,
en breng bij uw komst
de Messias, de zoon van David mee...!