Jezus in het Israel Museum

Maurycy Gottlieb: Christ Preaching at Capernaum

Het Israel Museum is een begrip, het is Israëls nationaal museum. Als daar een expositie is over Jezus in Joodse kunst word je heel nieuwsgierig. Waar komt Jezus in Joodse kunst voor? Wat geeft het Museum weer, en hoe? Wie komen er kijken?

De expositie Behold the Man: Jesus in Israeli Art duurde – vast niet toevallig – van kort voor Kerst tot net na Pasen. Zij omvatte 150 kunstwerken van zo’n 40 kunstenaars. Wie er nu nog wat van wil zien is aangewezen op de gelijknamige publicatie, die is uitgegeven door het museum, en verzorgd door de curator van de expositie, Amitai Mendelsohn.

De titel Behold the Man, ‘Zie de Mens’, komt uit Johannes 19:5 – maar haakt ook aan bij het feit dat in Joodse literatuur over Jezus wel wordt gesproken als ‘that man’ – om zijn naam maar niet te noemen. De naam van Jezus was voor de meeste Joden taboe, en is dat voor velen nog. Maar deze expositie is er dan toch maar en zij trekt veel belangstelling, ook van religieuze Joden. Daarin weerspiegelt zich een bredere ontwikkeling, die al lang gaande is. Meer en meer willen Joden Jezus zien – wie Hij was.

De subtitel Jesus in Israeli Art, ‘Jezus in Israëlische kunst’, is daarbij veelzeggend: het gaat om het beeld van Jezus in de eigen kunst. De aanduiding Israeli lijkt niet te kloppen (er zijn ook werken van niet-Israëlische Joden) maar is toch wel bewust gekozen. De terugkeer naar het Land Israël leidde tot andere manieren om naar Jezus te kijken.

Shany Littman schreef over de expositie onder de titel ‘How Jewish artists reclaimed Jesus as their own’. Zij citeert Haim Be’er, die stelde (overigens met het oog op de literatuur): ‘When we came home, he too was brought back, legitimized.’

‘In Europa was het moeilijk voor de Joden om zich bezig te houden met Jezus, vanwege de pogroms en het stoken van de kerk, die de schuld van de moord op hem bij de Joden legde. Maar toen zij eenmaal hier in Israël waren besloten ze de verloren zoon terug te halen. Hij is van het kruis gehaald en in een gebeds­mantel gewikkeld.’

De gebedsmantel vind je inderdaad in de beeldende kunst terug – maar zeker ook het kruis, maar dat dan verbonden met het collectieve of persoonlijke lijden van Joden. Zie bv. hoe de ‘Gele Kruisiging’ van Marc Chagall Jezus weergeeft met een gebeds­mantel om de heupen en in een context van Joods lijden. Moshe Castel schilderde een zelfportret als gekruisigde, als diepste uitdrukking van lijden.

Een heel ander element is hoe Reuven Rubin Jezus schilderde in de wereld van de pioniers van het Zionisme, waarbij de notie van wederopstanding een rol speelt. Intrigerend is een foto van Adi Nes, met Joodse soldaten in de opstelling van Da Vinci’s bekende ‘Laatste Avondmaal’. Zo zijn er veel thema’s en verbindingen.

Bij de expositie trof ik een Joodse vriend, met wie ik na de bezichtiging nog een poosje doorpraatte. Beiden waren we zeer onder de indruk. We hadden heel wat te bespreken. We zijn er allebei nog niet klaar mee...