sjofar loelav

Dagboek bij de Joodse Najaarsfeesten 5785


Sjabbat 12 oktober = 10 tisjri
Grote Verzoendag - Jom Kipoer

Vandaag is het de meest heilige dag van het jaar. Er wordt streng gevast. Velen brengen het grootste gedeelte van de dag door in de synagoge.

Info: Dé dagIn de synagoge
Extra: Het moment waarop de gemeente knielt

In de synagoge wordt gelezen:
’s morgens Leviticus 16 en Jesaja 57:14-58:14
’s middags Leviticus 18 en het boek Jona

Dé dag

Met wat er moest gebeuren op Grote Verzoendag zijn Joden doorgaans wel vertrouwd. In de synagoge wordt Leviticus 16 twee keer per jaar gelezen: tijdens de gewone Toralezingen, in april of mei, en op Grote Verzoendag.

Talmoed deel over Grote Verzoendag In de Talmoed is er een afdeling over Grote Verzoendag. Die heet Joma, ‘dé dag’. Rabbijnen hebben – vermoedelijk al kort na de verwoesting van de tempel – nauwkeurig vastgelegd hoe het er op Grote Verzoendag in de tempel aan toeging (zelfs compleet met de spanningen die hieromtrent bestonden tussen Farizeeën en Sadduceeën). Toen de tempel verwoest was, moest en moet des te meer in de herinnering blijven leven hoe daar de voorschriften van Leviticus 16 in praktijk werden gebracht.

In de synagoge

De gang van zaken op Grote Verzoendag wordt dichtbij gebracht in de synagoge, in een onderdeel van de dienst dat Seder Ha’avoda heet, ‘orde van de dienst’ (nl. de in de Bijbel voor de Grote Verzoendag voor­geschreven dienst). Daarin wordt het hele gebeuren verteld – al vanaf het apart nemen van de hoge­priester, dat een week tevoren gebeurde. Afwisselend spreken de voorzanger en de gemeente. Men beleeft het op die manier helemaal mee. Bijzondere momenten zijn het als de hele gemeente mee telt als verhaald wordt hoe de hogepriester bloed sprenkelde, en als iedereen knielt, met het gezicht op de grond, als verteld wordt dat de hogepriester de heilige Naam uitsprak. Op die manier knielen, dat gebeurt in de synagoge alleen op Rosj Hasjana en Jom Kipoer. Het zijn indrukwekkende momenten. De Seder Ha’avoda eindigt met een opgetogen lied over hoe stralend de hogepriester naar buiten kwam.

gebedenboek voor Grote Verzoendag Er gebeurt nog veel meer. Er is een speciaal gebedenboek voor Grote Verzoen­dag. Het bevat vele honderden bladzijden met gebeden. Sommige komen meerdere keren terug. Daaronder ook gebeden waarover ik al eerder vertelde: Avinoe Malkenoe, en de dertien middot . Een deel wordt in stilte gebeden, maar het meeste wordt gezegd of gezongen door de voor­zanger en de gemeente. Denk niet gering van de taak van een voorzanger. Die zingt uren achter elkaar – en ook hij eet en drinkt niet.

Het laatste onderdeel van Jom Kipoer is de Neïla, ‘sluiting’. Na een lange en zware dag komt nu een climax. Nog eens worden gebeden herhaald, onder andere meerdere keren achter elkaar de dertien middot, en Avinoe Malkenoe. Dan wordt drie keer het Sjᵉma Jisra’el gezegd, en zeven keer ‘De HERE, Híj is God!’ (als in 1 Kon. 18:39). En dan wordt nog eenmaal de sjofar geblazen, met als laatste toon de tᵉkia gᵉdola. Volgens rabbi Soloveitchik een laatste, woordeloze schreeuw aan het einde van een dag waarin we de hele woordenschat rond zonde en genade uitputtend hebben gehad...

Om over na te denken

  • Welke aspecten van de manier waarop Joden de Grote Verzoendag houden spreken je aan? Welke staan ver van je af?
  • Een aantal keren wordt Numeri 14:20 aangehaald: ‘De HERE zei: Ik heb vergeven op uw woord.’ De woorden staan op de kaft van de eerdergenoemde Koren Yom Kippur Mahzor. Ze worden uitgelegd als: de HERE vergeeft – als wij maar spreken. Wat voor woord en wat voor spreken zou dat dan moeten zijn?

Het moment van knielen, tijdens Seder Ha’avoda

En de priesters en het volk, die in de voorhof stonden –
op het moment dat zij de luisterrijke en geduchte naam hoorden,
nadrukkelijk uitgesproken door de hogepriester in heiligheid en reinheid,
knielden zij en wierpen zich neer en vielen voorover op hun aangezicht,
en zeiden:
  ‘Geprezen zij de naam van zijn heerlijk koninkrijk tot in eeuwigheid!’
en de hogepriester probeerde het uitspreken van de naam te voltooien
tegelijk met hen die de lofzegging uitspraken
en hij zei dan:
  ‘Wees gereinigd.’

[Bij het woord ‘knielden’ knielt heel de gemeente, tot na de lofzegging.]

Bijdrage dr. Noam Zion

Tijdens Jom Kipoer wordt er gevast. De ziel ontzeggen wat zij nodig heeft (vasten) betekent in de Joodse traditie het opgeven van de basale behoeften voor een waardig leven:

  1. Eten en drinken;
  2. Wassen;
  3. Zalving;
  4. Seksualiteit;
  5. Het dragen van leren schoeisel.

Toelichting:

  • De eerste vorm van ontzegging is die van eten en drinken, zelfs in kleine hoeveelheden. Sommige mensen zijn echter door de Joodse wet vrijgesteld van deze onthouding. De vrijgestelden zijn de ernstig zieken en zwangere vrouwen.
  • Wat betreft het opgeven van wassen, zalving en seksualiteit. Waar vuiligheid is, is het nodig om regelmatig te wassen. Zalven wordt echter opgegeven evenals het wassen met cosmetische lotions (voor plezier). Een pasgetrouwde bruid moet overigens op z’n minst wel haar gezicht wassen, zodat ze er goed blijft uitzien voor haar man. Het hebben van seksuele gemeenschap is echter niet toegestaan.
  • Het niet dragen van leren schoenen hangt samen met de idee dat een dier gedood moest worden om de schoenen te maken. Op de dag dat we vergeving en leven zoeken, past het niet om producten te gebruiken waarvoor gedood moest worden.